Wszyscy lubimy niespodzianki. Chyba, że są to niespodzianki niemile. A co jeśli niespodzianka niemiła wydarzy się w najbardziej nieoczekiwanym momencie i w dodatku może być przyczyną wypadku przy pracy? Szafki elektryczne stanowią chyba najbardziej narażony na próby niepowołanego dostępu element instalacji niskiego napięcia i wyposażenia maszyn. Czy są dobrze chronione? Jakie są wady i zalety dostępnych rozwiązań? Szafki elektryczne nn – dla kogo dostępne? Można zapytać w jakim celu pracownicy nieupoważnieni (np. operatorzy) mieliby otwierać skrzynki elektryczne. Powodów jest wiele: zwykła ciekawość ( co jeszcze nie byłoby najgorsze), chęć diagnozy lub/i naprawy usterki (przecież każdy chociaż trochę zna się na elektryce), presja przełożonych, aby samemu radzić sobie z problemami, chęć spowodowania awarii w celu zorganizowania sobie przerwy w pracy itd. Tymczasem ingerencja taka zawsze, pomimo zabezpieczeń wiąże się z ryzykiem. Z jednej strony jest to ryzyko porażenia prądem elektrycznym, co dotyczy tylko „intruza” i może mieć poza szkodliwymi skutkami dla zdrowia i życia, także walor edukacyjny. Z drugiej stron jednak osoba postronna może wprowadzić trudne do wykrycia modyfikacje w instalacji elektrycznej szafki, które mogą skutkować nieplanowanymi przestojami (awariami) lub generować zagrożenia zdrowia i życia dla innych, niczego nieświadomych, pracowników. Ryzyko wprowadzenia takich zmian jest odwrotnie proporcjonalne do jakości wykonania instalacji w rozdzielnicy. W przypadku instalacji wykonanej nieprofesjonalnie czasem wystarczy dotknięcie przewodów, aby nastąpiła utrata styku, którą bardzo trudno zlokalizować. Każdą ingerencję w szafkę elektryczną osoby nieupoważnionej należy uznać za potencjalnie niebezpieczną. Z tego powodu części czynne, znajdujące się w obudowach (tzw. szafkach) elektrycznych, powinny być szczególnie chronione. Norma PN EN 60204-1:2010 (pkt. zaleca, aby dostęp do wnętrza takich obudów był możliwy tylko przy użyciu klucza lub gdy odłączenie części czynnych wewnątrz obudowy następuje przed otwarciem drzwi lub pokrywy. Dodatkowo elementy czynne, dostępne po otwarciu obudowy, powinny zapewniać stopień ochrony przed dotykiem bezpośrednim nie niższy niż IP2X (IPXXB), czyli nie powinno być możliwe bezpośrednie dotknięcie ręka części znajdujących się pod napięciem. Czy standardowo znaczy skutecznie? Jak dotąd standardowym zamknięciem, uznawanym za wystarczające jest zamek dwupiórkowy. Spełnia on wymagania normy, ponieważ do jego otwarcia niezbędne jest narzędzie – klucz. Dla każdego jednak, kto kiedykolwiek chciał dostać się do szafki elektrycznej jasne jest, że w praktyce nie jest to żadne zabezpieczenie. Można je z łatwością pokonać posługując się śrubokrętem, szczypcami, czy choćby monetą. Trudno więc taki zamek traktować jako realne zabezpieczenie. Wzrost świadomości i umiejętności pracowników wymaga wyjścia poza najprostsze standardy budowy skrzynek elektrycznych. Wobec powszechności „narzędzi” umożliwiających otwarcie zamka dwupiórkowego trzeba zacząć stosować bardziej zaawansowane rozwiązania. Jakie zamknięcie? Wszyscy producenci obudów elektrycznych oferują zamknięcia alternatywne do zamka dwupiórkowego. Z punktu widzenia trudności sforsowania, a więc dającymi większą szansę realnego zabezpieczenia przed niepowołanym dostępem, najlepszym rozwiązaniem wydają się być zamki z trójkątnym lub kształtowym trzpieniem. Stopień trudności otwarcia zamka z trzpieniem kwadratowym jest porównywalny z zamkiem dwupiórkowym – stosunkowo łatwo można otworzyć go szczypcami. Z tego powodu trudno rekomendować go jako lepsza alternatywę tradycyjnego zamknięcia. Zdecydowanie najwyższy poziom zabezpieczenia przed niepowołanym dostępem zapewniają wkładki patentowe. Indywidualny klucz do każdej szafki daje możliwość szczegółowego kontrolowania dostępu. Otwarcie zamknięcia przy pomocy ogólnie dostępnych narzędzi jest mało prawdopodobne. Dorobienie dodatkowego klucza przez osoby niepowołane oczywiście jest możliwe, ale wymaga znacznie większego zaangażowania niż w przypadku zamknięć z trzpieniami kształtowymi. Samo zastosowanie bardziej zaawansowanych zamknięć może jednak okazać się niewystarczające. Elementem niezbędnym oprócz zaprezentowanych środków technicznych jest odpowiedni nadzór nad kluczami. Dotyczy to zarówno kluczy kształtowych, jak i patentowych. Klucze patentowe prezentują na tym polu jeszcze jedną swoją zaletę: łatwość utrzymania szczelności systemu. W przypadku zdobycia przez osobę niepowołaną klucza kształtowego, uzyskuje ona dostęp do wszystkich szafek wyposażonych w dany typ zamka. Ponowne uszczelnienie systemu wymaga zmiany typu zamka. W podobnym przypadku, gdy wykorzystujemy klucze patentowe, osoba ta uzyskuje dostęp tylko do jednej szafki, a uszczelnienie systemu polega na wymianie wkładki, nad którą utracono kontrolę. Zamknięcia patentowe ułatwiają utrzymanie szczelności systemu dostępu. Pracownik, któremu powierzono klucze powinien odpowiadać osobiście za stan powierzonych sobie urządzeń. W przypadku konieczności dostępu do kluczy przez wiele osób, np. podczas pracy w systemie zmianowym, każde wydanie kluczy powinno być rejestrowane. Również w tym przypadku obowiązuje zasada osobistej odpowiedzialności. Dobrą praktyką jest dokumentowanie przez pracowników realizujących lecenie stanu szafki po zakończeniu prac, np. przez wykonanie zdjęcia tabletem lub smartfonem. Dokumentacja ta powinna być dołączana do dokumentacji zlecenia pracy, które było podstawą ingerencji w szafce elektrycznej. Niezależnie od tego kierownik komórki organizacyjnej powinien zawsze posiadać zabezpieczony komplet zapasowych kluczy do wszystkich szafek elektrycznych. Umożliwia do dorobienie klucza w przypadku jego zniszczenia lub dostęp do szafki w przypadkach awaryjnych. Warto wprowadzić zwyczaj, że dorobienie nowego klucza jest możliwe wyłącznie po zdaniu starego, uszkodzonego lub tego co z niego zostało. Zapobiegnie to dorabianiu nowych kluczy, podczas, gdy stare wciąż są sprawne i mogą być używane w sposób nieuprawniony. Bardzo ostrożne należy podchodzić do zgłaszanych zaginięć kluczy. W takim przypadku, aby mieć pewność, że nie następuje próba uzyskania nieuprawnionego dostępu do szafki elektrycznej, najlepiej wymienić zamek lub wkładkę. Świadomość i Odpowiedzialność Właściwie od tego należałoby zacząć Urządzenia elektryczne przez cały czas muszą pozostawać pod nadzorem pracowników posiadających odpowiednie uprawnienia i upoważnienie użytkownika. Zastosowanie nawet najbardziej zaawansowanych zabezpieczeń nie będzie skuteczne bez zrozumienia ich roli i wsparcia ze strony pracowników odpowiedzialnych za stan instalacji elektrycznej. Nawet najbardziej zaawansowane zabezpieczenia nie zastąpią świadomości i odpowiedzialności. Pracownicy, którym powierza się klucze do szafek elektrycznych są odpowiedzialnie nie tylko za swoje bezpieczeństwo, ale również za bezpieczeństwo tych, którzy dzięki nim uzyskują dostęp do urządzeń elektrycznych. Pomimo, że po otwarciu szafki nie powinno intruzowi grozić bezpośrednie niebezpieczeństwo (wymóg zapewnienia IP2X/ IPXXB urządzeniom dostępnych wewnątrz obudów z wyposażeniem elektrycznym), nie można wykluczyć nieodpowiedzialnych zachowań. Trudno więc nie przypisać części odpowiedzialności za incydenty BHP i wypadki będące skutkiem takich zachowań pracownikom tworzącym system kontroli nad dostępem do tych urządzeń. Dobrze, gdy taka świadomość istnieje w zespole elektryków i ma swoje odbicie w realizacji codziennych obowiązków. Tam, gdzie w grę wchodzi ryzyko utraty życia nie m miejsca na źle pojętą solidarność polegającą na umożliwianiu dostępu do urządzeń elektrycznych. Dochodzi również kwestia usuwania skutków ingerencji osób niepowołanych w urządzeniach elektrycznych. Trudno o jakieś statystyki w tym względzie. Śmiało można jednak uznać, że każdej awarii spowodowanej przez nieautoryzowany dostęp możnaby uniknąć. Stworzenie więc skutecznego systemu kontroli nad dostępem do szafek elektrycznych powinno zredukować liczbę nieplanowanych przestojów (awarii). Wygospodarowany w ten sposób czas można spożytkować na wykonywanie planowych przeglądów prewencyjnych instalacji elektrycznej. Jak pomagamy Wymiana zamków w szafkach elektrycznych wszystkich producentów Tworzenie systemu kontroli nad dostępem do szafek elektrycznych Zainteresowany? Skontaktuj się z nami! Zdjęcia: materiały własne firmy Fugai, Rittal, Eaton, Meva-Pol